Zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej w wypadku komunikacyjnym przed i po 3 sierpnia 2008 r.

W roszczeniach osób poszkodowanych w wypadkach drogowych oraz bliskich osób zmarłych żądanie zadośćuczynienia za doznaną krzywdę stanowi dominującą pozycję. Podstawą prawną żądania zadośćuczynienia jest art. 446 § 4 i 445 § 1 Kodeksu cywilnego, który stanowi, że w razie uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Odszkodowanie za wypadek śmiertelny reguluje art. 446 § 3 KC.

Zadośćuczynienie po sierpniu 2008 r.

Zadośćuczynienie za wypadek śmiertelny uregulowane jest w oddzielnym przepisie, art. 446 § 4 Kodeksu cywilnego, który reguluje kwestię zadośćuczynienia należnego osobom bliskim zmarłego w następstwie czynu niedozwolonego. Przepis ten został dodany ustawą z dnia 30 maja 2008 r., która weszła w życie 3 sierpnia 2008 r. Zgodnie z jego brzmieniem, Sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Zadośćuczynienie przed sierpniem 2008 r.

Odszkodowanie i zadośćuczynienie dla osób, których bliscy ponieśli śmierć w wypadku przed sierpniem 2008 r. jest jak najbardziej realne do uzyskania. Co do odszkodowania za śmierć osoby bliskiej, której zgon nastąpił w wyniku czynu zabronionego (deliktu), np. wypadku komunikacyjnego, sprawa jest oczywista, gdyż w tym zakresie nie nastąpiła zmiana przepisów.

Natomiast odnośnie zadośćuczynienia przed wprowadzeniem art. 446 §4 KC, tj. przed 3 sierpnia 2008 r., wprost dającego możliwość uzyskania zadośćuczynienia, Sąd Najwyższy, rozstrzygając przedstawione mu zagadnienie prawne, wyjaśnił, iż zadośćuczynienie pieniężne najbliższemu członkowi rodziny zmarłego przysługuje za doznaną krzywdę w wyniku czynu zabronionego przez jakąkolwiek ustawę. Tę krzywdę stanowi zerwana więź rodzinna wskutek śmierci osoby najbliższej poszkodowanemu. Więzi te stanowią fundament prawidłowego funkcjonowania rodziny i podlegają ochronie prawnej. Wprowadzając zaś art. 446 §4KC, ustawodawca miał na celu jedynie ułatwienie dochodzenia zadośćuczynienia pieniężnego za śmierć osoby bliskiej spowodowaną deliktem.

Należy pamiętać o tym, że 3 sierpnia 2008 r. nie jest graniczną datą, przed którą nie można było w ogóle żądać zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej. Sąd Okręgowy w Gdańsku i Sąd Apelacyjny w Gdańsku, a następnie Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał, że w stanie prawnym sprzed wspomnianej nowelizacji można było przyznać osobom najbliższym zmarłego zadośćuczynienie pieniężne na podstawie przepisów o naruszeniu dóbr osobistych.

Katalog dóbr osobistych, zgodnie z art. 23 Kodeksu cywilnego, który wymienia je przykładowo, nie jest katalogiem zamkniętym. Doktryna, judykatura oraz traktaty i umowy międzynarodowe wielokrotnie wymieniają szereg dóbr osobistych, takich jak: więzi rodzinne, życie w rodzinie, prawo do posiadania pełnej rodziny, relacje uczuciowe między członkami rodziny czy korzystanie z wzajemnej pomocy i wsparcia rodziny.

SN w uchwale z dnia 13 lipca 2011 r., sygn. akt III CZP 32/11, LEX nr 950584 wyjaśnił, iż „Sąd może przyznać najbliższemu członkowi rodziny zmarłego zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 w związku z art. 24 § 1 k.c. także wtedy, gdy śmierć nastąpiła przed dniem 3 sierpnia 2008 r. wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia”.

Podobnie Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 22 października 2010 r. sygn. akt III CZP 76/10 (BSN 2010, nr 10 s. 11) stwierdził, iż: „Najbliższemu członkowi rodziny zmarłego przysługuje na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę, gdy śmierć nastąpiła na skutek deliktu, który miał miejsce przed dniem 3 sierpnia 2008 r.”.

Należy jednak pamiętać, że na podstawie wspomnianych przepisów może być należne zadośćuczynienie (a nie odszkodowanie po wypadku śmiertelnym osoby bliskiej) w formie pieniężnej pod warunkiem kumulatywnego zaistnienia przesłanek warunkujących odpowiedzialność sprawcy, a więc:

• istnienie dobra osobistego (np. trwałych, wyraźnych więzi rodzinnych),
• naruszenie dobra osobistego,
• bezprawność działania sprawcy naruszenia.

Okoliczności te muszą zostać udowodnione i wynikać ze stanu faktycznego sprawy. Tylko w takiej sytuacji sąd może wydać wyrok na korzyść poszkodowanych.

Warto też pamiętać, że odszkodowanie za wypadek śmiertelny osoby bliskiej zawsze przysługiwało, jednak przed datą 3.08.2008r. sądy uwzględniały w jego ramach także elementy naprawienia krzywdy; obecnie odszkodowanie ma charakter tylko majątkowy.