Roszczenia pacjenta za błąd medyczny

Autorem artykułu jest dr hab. Grzegorz Tylec, prof. Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, radca prawny

Uwagi wprowadzające.

Generalnie konsekwencje błędu medycznego można podzielić na dwie kategorie, którymi są: 

1. uszkodzenia ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia pacjenta lub
2. śmierć pacjenta.

W niniejszym artykule opisany zostanie jedynie katalog roszczeń, których dochodzić może pacjent, który stał się ofiarą błędu medycznego, który wywołał u niego uszkodzenia ciała lub rozstrój zdrowia. Gdy błąd medyczny doprowadzi do śmierci pacjenta, określony katalog roszczeń przysługiwał będzie osobom bliskim oraz najbliższym członkom rodziny. Zagadnienie to wymaga jednak odrębnego omówienia i będzie przedmiotem odrębnego opracowania.   

Zadośćuczynienie za błąd medyczny należne pacjentowi

Zadośćuczynienie stanowi formę rekompensaty pieniężnej z tytułu szkody niemajątkowej, której doznał pokrzywdzony. Pojęcie szkody niemajątkowej określane jest również pojęciem krzywdy. Owa szkoda niemajątkowa będąca następstwem błędu medycznego (określana jak wskazano, także mianem krzywdy) przejawia się w ujemnych doznaniach (cierpieniach) fizycznych i psychicznych wywołanych uszkodzeniem ciała lub rozstrojem zdrowia. Podstawa prawna do dochodzenia roszczeń z tego tytułu znajduje się w treści art. 445 § 1 k.c. w zw. z art. 444 § 1 k.c. Z treści art. 445 § 1 k.c. wynika, że w wypadkach opisanych w art. 444 k.c. sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Tymi wypadkami opisanymi w art. 444 k.c., których zaistnienie daje sądowi możliwość zasądzenia zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę są: uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia. 

Dla zasądzenie zadośćuczynienia za błąd medyczny niezbędne jest ustalenie, że pacjent wskutek bezprawnego, zawinionego działania lub zaniechania personelu medycznego określonej placówki medycznej  doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia. W procesie sądowym niezbędne jest ustalenie związku przyczynowego pomiędzy bezprawnym i zawinionym działaniem lub  zaniechaniem personelu medycznego a powstaniem szkody niemajątkowej (krzywdy) wywołanej błędem medycznym. Odpowiedzialność zakładu leczniczego, lub określonej osoby personelu medycznego powstanie  jedynie, gdy między zawinionym zachowaniem sprawcy szkody a zaistniałą szkodą wykazany zostanie tzw. adekwatny związek przyczynowy. Za mieszczące się w  ramach pojęcia adekwatnego związku przyczynowego rozumie się takie skutki działania lub zaniechania które zwykle w danych okolicznościach następują.

Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 16 maja 2019 r. I ACa 253/18, „w orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwaliło pogląd, iż nie jest wymagane, by związek przyczynowy pomiędzy postępowaniem lekarza (personelu leczniczego), a powstałą szkodą został udowodniony w sposób pewny. Szczególnie właśnie w „procesach lekarskich” jest to bowiem niemożliwe, gdyż w świetle wiedzy medycznej w większości przypadków można mówić o prawdopodobieństwie wysokiego stopnia, a rzadziej o pewności czy wyłączności przyczyny. Na powstanie szkody może mieć wpływ wiele czynników i należy tylko ustalić, w jakim stopniu prawdopodobieństwa wobec innych czynników pozostaje niedbalstwo lekarza (personelu zakładu leczniczego). Jeżeli zachodzi prawdopodobieństwo wysokiego stopnia, że działanie lub zaniechanie personelu było przyczyną szkody, można uznać związek przyczynowy za ustalony”.

Zadośćuczynienie z tytułu naruszenia praw  pacjenta

Zgodnie z treścią art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 159 z późn. zm.) w razie zawinionego naruszenia „praw pacjenta” sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 Kodeksu cywilnego.  Na odrębność i samodzielność roszczeń o zadośćuczynienie z tytułu „naruszenia praw pacjenta” o którym mowa w art. 4 ust. 1 o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz odrębności zadośćuczynienia za skutki tego naruszenia wskazywał już Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 29 maja 2007 r. V CSK 76/2007, OSNC 2008/7-8/91 oraz z dnia 27 kwietnia 2012 r. V CSK 142/11,wyrok z dnia z 4 listopada 2016 r., I CSK 739/15. Roszczenia tego dochodzić można więc niezależnie od treści innych roszczeń związanych ze skutkami błędu lekarskiego.

Istotnie jest to aby zauważyć, że jest roszczenie oparte o treść art. 445 § 1 kc oraz roszczenie z art. 4 ust. 1. ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta (…) opierają się o inny reżim odpowiedzialności. Roszczenie oparte o art. 445 § 1 k.c. może być dochodzone w ramach odpowiedzialności deliktowej i obejmuje skutki błędów medycznych w postaci uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, podczas gdy roszczenie z tytułu naruszenia praw pacjenta stanowi samodzielną podstawę odpowiedzialności i przysługuje z samego faktu naruszenia praw pacjenta rozumianych jako element jego dóbr osobistych. W przypadku naruszenia praw pacjenta chodzi o samo naruszenie dóbr osobistych osoby korzystającej z usług placówek medycznych, niezależne od wywołanych konsekwencji dla zdrowia poszkodowanego. ( por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 16 maja 2019 r. I ACa 253/18).

Kluczowe dla stwierdzenia odpowiedzialności na gruncie art. 4 ust. 1 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta jest wykazanie przez stronę powodową naruszenia skatalogowanych w ustawie praw pacjenta i zawinienie sprawcy. Przyjmuje się, że pacjent ma prawo oczekiwać, że zastosowane wobec niego metody lecznicze i diagnostyczne, będą oparte na sprawdzonych i aktualnych metodach, będą więc świadczeniami odpowiedniej jakości. Z treści art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta wynika, że pacjent ma prawo do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej. Pacjent ma prawo w sytuacji ograniczonych możliwości udzielenia odpowiednich świadczeń zdrowotnych, do przejrzystej, obiektywnej, opartej na kryteriach medycznych, procedury ustalającej kolejność dostępu do tych świadczeń. Pacjent ma prawo żądać, aby udzielający mu świadczeń zdrowotnych: lekarz zasięgnął opinii innego lekarza lub zwołał konsylium lekarskie a pielęgniarka (położna) zasięgnęła opinii innej pielęgniarki (położnej). Do naruszenia prawa pacjenta w rozumieniu art. 4 ust. 1 ustawy  o prawach pacjenta  (…) dojdzie w razie nieuzasadnionego i powstałego z winy personelu medycznego zaniechania wyżej opisanych obowiązków.  Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 listopada 2016 r. I CSK 739/15 wskazał, że w ramach roszczenia o zadośćuczynienie pieniężne za naruszenie praw pacjenta o którym mowa w art. 4 ust 1 przywołanej wyżej ustawy wystarczające jest wykazanie zawinionego zachowania personelu leczniczego jednostki medycznej, które naruszyło określone prawa pacjenta.

Roszczenie o naprawienie szkody wywołane uszkodzeniem ciała lub wywołaniem rozstroju zdrowia pacjenta

Zgodnie z treścią art. 444 § 1 k.c. w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Stosownie do art. 361 § 2 k.c., naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Zwykle w procesach związanych z odszkodowaniem wywołanym błędami lekarskimi pokrzywdzony pacjent dochodzi zwrotu: utraconych zarobków, a jeśli pacjentem była osoba małoletnią lub osoba wymagająca opieki osób najbliższych dochodzi równowartości utraconych zarobków osoby sprawującej nad pacjentem opiekę, kosztów dojazdu na wizyty lekarskie, kosztów zakwaterowania gdy takowe się pojawiły w związku z leczeniem, kosztów wydania dokumentacji medycznej, kosztów zakupu leków i innych materiałów terapeutycznych.  Przy ustalaniu tego rodzaju kosztów znaleźć może zastosowanie art. 322 k.p.c. z którego wynika, że jeżeli w sprawie o naprawienie szkody sąd uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione, może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według swej oceny, opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy. Przepis ten stosowany jest tylko wówczas, gdy ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione. Oznacza to, że słuszna musi być przede wszystkim zasada odpowiedzialności oraz musi być podjęta próba udowodnienia wysokości roszczenia, a sąd przed zastosowaniem powołanego przepisu powinien wykorzystać i rozważyć cały materiał dowodowy zebrany w sprawie. Dopiero wówczas, gdy okaże się, że po wyczerpaniu dostępnego materiału dowodowego wysokość szkody może być określona tylko w przybliżeniu, możliwe jest skorzystanie z instytucji wyrażonej w art. 322 k.p.c.

Roszczenie o zasądzenie renty z tytułu uszczerbku wywołanego błędem medycznym

Zgodnie z treścią art. 444 § 2 k.c. jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty. Każda z wymienionych w treści art. 444 § 2 k.c. przesłanek może stanowić samodzielną podstawę zasądzenia renty. Zwiększenie się potrzeb poszkodowanego stanowi szkodę przyszłą, wyrażającą się w stale powtarzających się wydatkach na ich zaspokojenie (np. konieczność stałego leczenia, zabiegów, kuracji, opieki osób trzecich, specjalnego odżywiania itp. por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 24 maja 1996 r., III APr 7/96, OSA 1997, z. 6, poz. 18). W takich okolicznościach wystarczające jest wykazanie przez poszkodowanego istnienia zwiększonych potrzeb stanowiących następstwo czynu niedozwolonego ( por. wyrok SN z dnia 22 czerwca 2005 r., III CK 392/04, LEX nr 177203). Warto podkreślić, że przyznanie renty z tytułu zwiększonych potrzeb nie jest uzależnione od wykazania, że poszkodowany te potrzeby faktycznie zaspokaja i ponosi związane z tym wydatki. Jako zwiększone potrzeby poszkodowanego mogą być dla przykładu zakwalifikowane wydatki na: wizyty lekarskie, koszty leczenia i rehabilitacji, indywidualny tok nauczania, koszty opieki.

Żądanie ustalenia odpowiedzialności podmiotu leczniczego na przyszłość

Podstawę prawną ustalenia odpowiedzialności  na przyszłość stanowi art. 189 k.p.c., zgodnie z którym powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Powszechnie przyjmowany pogląd w doktrynie i orzecznictwie opiera się na tym, że w sprawie o naprawienie szkody wynikłej z uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia zasądzenie określonego świadczenia nie wyłącza jednoczesnego ustalenia w sentencji wyroku odpowiedzialności pozwanego za szkody mogące powstać w przyszłości z tego samego zdarzenia.

Problem przyczynienia się  kilku lekarzy lub placówek leczniczych biorących udział w leczeniu

W procesach dotyczących błędu medycznego powód zwykle korzystał z usług więcej niż jednej placówki leczniczej oraz z usług kilku lub nawet kilkunastu lekarzy. Zdarza się, że błąd diagnostyczny wywołany działaniem jednego lekarza leży u podstaw nieprawidłowego leczenia innych lekarzy lub nie jest korygowany przez innych lekarzy. W takich wypadkach pojawia się problem związany z prawidłowym określeniem strony pozwanej oraz z ewentualnym przyczynieniem podmiotów biorących udział w procesie leczenia. Warto jednak zauważyć, że gdy leczenie pacjenta wywołane błędem diagnostycznym przebiegało nieprawidłowo w kilku placówkach, to odpowiedzialność wszystkich tych placówek    ma charakter odpowiedzialności solidarnej, wynikającej z art. 441 § 1 k.c., zgodnie z którym jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna. Solidarna odpowiedzialność kilku osób powstaje, jeżeli podlegająca wyrównaniu szkoda jest jedna (por. wyrok SN z dnia 20 listopada 2002 r., II CKN 859/00, LEX nr 78881). W związku z powyższym tylko od powoda zależeć będzie decyzja dotycząca tego od kogo i w jakim zakresie żądać będzie spełnienia świadczenia odszkodowawczego. Nic nie stoi więc na przeszkodzie temu aby powód dochodził roszczenia jedynie od jednej wybranej przez siebie jednostki.  Pozwanej jednostce w razie zasądzenia obowiązku naprawienia szkody przysługiwało będzie roszczenie regresowe do współdłużników solidarnych (innych współodpowiedzialnych za błąd medyczny jednostek medycznych i lekarzy biorących udział w leczeniu). Dopiero więc w kolejnym procesie sądowym pozwana placówka medyczna będzie mogła dochodzić roszczeń regresowych od innych podmiotów współodpowiedzialnych.